NGƯỜI AM-MON, XÊ-MÍT
(St 19,38; Đnl 2,19; Ed 25,1)
Trích dịch tác phẩm “All Things in the Bible” của tác giả Nancy Tischler
Người Ammonites tương tự như người Mô-áp, cả hai có nguồn gốc từ quan hệ bất chính giữa Lot và các con gái của ông sau khi Xơ-đôm và Gô-mô-ra bị phá hủy. (Một số người tin câu chuyện này để châm biếm, nhằm mục đích để bôi nhọ con người và tổ tiên của con người). Người Ammonites sống trên một dải đất hẹp phía tây của sông Giođan, những ranh giới vẫn còn tranh chấp giữa các học giả. trong sách Thủ lãnh 11,13, vua dân Am-môn cho rằng đất “từ Ác-nôn thậm chí cho đến Giáp-bốc và tới sông Giođan” thuộc về ông và đồng bào của ông, nhưng yêu cầu bồi thường được trích dẫn là bất hợp pháp trong Kinh Thánh. Am-mon giáp Israel một bên và Mô-áp ở bên kia. có tài liệu tham khảo 20 thành phố trong lãnh thổ của họ và có ý kiến cho rằng lãnh thổ của họ trước đây là thuộc sở hữu “của một quốc gia bí ẩn, Zamzummim (còn gọi là Zuzim) (St14, 5). “Khi dân Israel xâm chiếm Canaan, họ qua biên giới của người Am-môn” (W. Max Muller và Kaufmann Kohler 2004; Ds 21,24; Đnl 2,19, 37; Gs 13,15)
Dân Am-mon và dân Mô-áp thường xuyên cùng được đề cập đến, như trong trường hợp Mô-áp đã thuê Bi-lơ-am đến nguyền rủa dân Israel (Đnl 23,4, 5). Các học giả nghi ngờ rằng Am-mon là một đất nước nhỏ bé mà nó đã có thể đối mặt với Israel nếu liên minh với sức mạnh khác. Ví dụ, Khi Vua Na-khát tấn công Gia-vết miền Ga-la-át, ông đã dễ dàng bị Sa-un đánh bại (1 Sm11,14). Dân Am-môn cũng đã bị nhiều lần dính líu trong các vấn đề của Israel, tranh luận với người Do Thái, giúp họ, và trở thành nô lệ cho họ. Na-khát hỗ trợ Đavit, có lẽ vì sự hận thù đối với Sa-un. Nhưng con trai của Sa-un tức Đavit điên lên bằng cách ngược đãi các đại sứ của ông, khiêu khích Đavit để tấn công thành phòng ngự mạnh mẽ của nó, Rabbath-Am-môn, và để nô lệ “thành con cái Am-mon” (2 Sm 10,2). Đavit sử dụng những người bị bắt trong các công việc chung và một số gia nhập trong quân đội của ông (2 Sm17,27). Ông đã bổ nhiệm Sô-vi là vua chư hầu của ông đối với dân Mô-áp để duy trì hòa bình. Sau đó, Sa-lô-môn kết hôn một người con gái Mô-áp, có thể là con gái của vua Sô-vi, bà là người đã trở thành mẹ của người thừa kế của mình, Rô-bô-am. Sau đó, chiến sự đã bùng nổ dưới triều vua Giơ-hô-sa-phát (2 Sb 20) Jereboam II (Am 1,13), và Gio-tham (2 Sb 27,5).
Dân Mô-áp được nói đến ngắn gọn trong các thành tích của những người đi xâm chiếm các vùng khác nhau: Người A-xy-ri yêu cầu cống nạp. Điều này chứng tỏ đã có một thời kỳ thịnh vượng (cuối thế kỷ thứ tám đến cuối thế kỷ thứ bảy trước Công nguyên), khi người A-xy-ri đảm bảo vị trí của người Mô-áp trên tuyến đường thương mại quốc tế và bảo vệ họ khỏi sự đe dọa của các nhóm du mục trên các tuyến đường. “Các cuộc khai quật và văn bản thuộc về A-xi-ri cho thấy rằng Am-mon mở rộng ranh giới của nó trong thời gian này, phía tây giáp sông Giođan, phía bắc hướng về Ga-la-át, và phương Nam tới Hết-bôn. Đáng kể nhất tàn tích của thời kỳ đồ sắt giai đoạn này, là con dấu, chữ viết, và tạc tượng biểu lộ sự giàu có của vương quốc “(Wayne T. Pitard 1993, 23).
Người Mô-áp giúp đỡ vua Nabucôđônôsô chống lại người Do Thái (2V24,2) và sau đó họ nổi loạn chống lại người Babylon, thậm chí còn giúp người Do Thái
chạy trốn khỏi người Babylon và sắp xếp vụ giết thủ hiến Babylon đầu tiên (Gr 40,11-15). Bởi vì vai trò của họ trong vụ nổi loạn lớn (589-586 trước Công nguyên), nên họ đã được sáp nhập vào hệ thống tỉnh Babylon. Khi người Do Thái bắt đầu xây dựng lại Giê-ru-sa-lem, dân Mô-áp tìm cách cản trở công việc (Er 9,1).
Thời kỳ Ba Tư, dân Mô-áp chỉ còn lại tên, được mô tả như một miền đất hơn là một nhóm chính trị hay một dân tộc. Giu-đa Ma-ca-bê được cho là đã đánh bại họ, mặc dù vào thời điểm này “Amonit” có nghĩa là tất cả người Ả Rập sống ở trong đất nước trước đây của Am-mon. Việc đánh bại này đã dẫn đến kết quả là các chiến binh Do Thái đã bắt các phụ nữ Mô-áp làm tù nhân và làm vợ. Các con trai từ những cuộc hôn nhân khác chủng tộc này được công nhận là Người Do Thái, mặc dù luật Môi-sê, đã khẳng định rằng, “Qua mọi thời đại, người Mô-áp và Amonit bị loại ra khỏi cộng đồng Do Thái, phụ nữ của họ được chấp nhận”. Kinh Thánh không ghi chép gì về các phong tục của họ, chỉ đề cập đến nữ thần của họ là Min-côm, có thể một tên khác là Mô-léc (1V11,5). Họ đã được mô tả trong Kinh Thánh là “kẻ thù thâm căn cố đế của Israel và đẩy con người tới sự đồi trụy tinh thần “(Madeleine S. Miller và J. ngõ Miller Năm 1961, 16).
Người Do Thái khinh thường dân Am-môn bởi vì họ vui mừng trong sự bất hạnh của Israel và truyền “hành động đồi bại” của họ qua hôn nhân khác chủng tộc – làm sụp đổ niềm tin của vua Sa-lô-môn vào Đức Chúa (1V 11,5, 7). Ét-ra
và Nê-hê-mi, là những người vị lãnh tụ đã đặc biệt nhận thức được sự nguy hiểm của hôn nhân khác chủng tộc với nhóm này, đã khinh bỉ họ. Ngôn sứ Ê-dê-ki-en báo trước một kỷ nguyên khi thành phố vĩ đại của họ là Ráp-ba sẽ trở thành “đồng cỏ nuôi lạc đà, và xứ sở của con cái Am-mon thành chuồng giữ chiên dê” (Ed 25,5). Đây cùng một thành phố, đó là nơi chôn cất huyền thoại của Ốc, vua miền Ba-san, có quách quặng sắt được gọi là một “giường bằng sắt” (Đnl 3:11).
Vào thế kỷ thứ ba trước Công nguyên ,thành phố đã được xây dựng lại bởi Ptolemy Philadelphus và đặt tên Philadelphia “, Am-mon hôm nay là một” trung tâm thương mại sầm uất của người Ả Rập và là điểm dừng chân cho khách du lịch.
Maria Ngô Liên chuyển ngữ
Đọc thêm
– Miller, Madeleine S. and J. Lane Miller. “Ammonites,” in Harper’s Bible Dictionary. New York: Harper and Row, 1961.
– Muller, W. Max and Kaufmann Kohler, “Ammon, Ammonites,” http://www. jewishencyclopedia.com (accessed December 20, 2004).
– Pitard, Wayne T. “Ammon,” in The Oxford Companion to the Bible. New York: Oxford University Press, 1993.
nguồn: https://daminhtamhiep.net
